Vadeli İşlem Sözleşmesi Türleri: Perpetual'dan Sonluya Hızlı Bir Bakış.

VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ TÜRLERİ: PERPETUAL'DAN SONLUYA HIZLI BİR BAKIŞ

Kripto para piyasaları, geleneksel finansal araçların ötesine geçen yenilikçi türev ürünlerle sürekli gelişmektedir. Bu ürünlerin en popüler ve en çok kullanılanları şüphesiz vadeli işlem sözleşmeleridir. Vadeli işlemler, yatırımcılara kaldıraç kullanarak varlık fiyatlarının gelecekteki hareketleri üzerine spekülasyon yapma veya mevcut pozisyonlarını koruma (hedge) imkanı sunar. Ancak, kripto ekosistemindeki vadeli işlemler, geleneksel piyasalardaki muadillerinden farklılık gösterir ve temel olarak iki ana kategoriye ayrılır: Süresiz (Perpetual) Vadeli İşlemler ve Sonlu (Vadeli) İşlemler.

Bu makale, kripto vadeli işlem dünyasına yeni adım atanlar için bu iki ana sözleşme türünü derinlemesine inceleyecek, aralarındaki temel farkları, işleyiş mekanizmalarını ve her birinin sunduğu avantajları profesyonel bir bakış açısıyla ele alacaktır.

BÖLÜM 1: VADELİ İŞLEMLERE GENEL BAKIŞ VE TEMEL KAVRAMLAR

Vadeli işlem sözleşmesi, alıcı ve satıcının belirli bir varlığı (bu durumda kripto parayı), önceden belirlenmiş bir fiyattan, gelecekteki belirli bir tarihte teslim etmeyi veya nakit olarak kapatmayı taahhüt ettiği standartlaştırılmış bir anlaşmadır.

Kripto vadeli işlemlerinde, fiziksel teslimat nadiren gerçekleşir; işlemler genellikle nakit olarak (USD veya stabilcoin cinsinden) uzlaşılır.

Temel Kavramlar:

1. Kaldıraç (Leverage): Vadeli işlemlerin en çekici yönlerinden biridir. Yatırımcının, yatırdığı teminatın (marj) çok daha büyük bir pozisyonu kontrol etmesine olanak tanır. Yüksek kaldıraç, potansiyel kârı artırırken, aynı zamanda kayıp riskini de katlayarak büyütür.

2. Marj (Margin): Bir pozisyonu açmak ve açık tutmak için gereken teminat miktarıdır. İki tür marj vardır: Başlangıç Marjı (pozisyonu açmak için gereken minimum miktar) ve Koruma Marjı (pozisyonun likidasyondan kaçınması için gereken minimum miktar). Marj yönetimi, vadeli işlemlerde hayati öneme sahiptir. (İlgili okuma: Kripto Vadeli İşlemlerde Marj Çağrısı ve Likidasyon Fiyatı Stratejileri).

3. Likidasyon (Liquidation): Eğer pozisyon, piyasa hareketleri nedeniyle Koruma Marjı seviyesinin altına düşerse, borsa pozisyonu otomatik olarak kapatır. Bu, yatırımcının başlangıçta yatırdığı teminatın tamamını kaybetmesi anlamına gelebilir. Likidasyon riskini anlamak, sürdürülebilir ticaretin temelidir. (Daha fazla bilgi için: Marj Çağrısı Yönetimi ile Kripto Vadeli İşlemlerde Risk Minimizasyonu).

BÖLÜM 2: SÜRESİZ (PERPETUAL) VADELİ İŞLEMLER

Süresiz vadeli işlemler (Perpetual Futures), kripto piyasalarının en popüler türev ürünüdür ve geleneksel vadeli işlemlerden temel bir farkla ayrılır: **Vade sonu tarihi yoktur.**

2.1. Tanım ve Özellikler

Süresiz sözleşmeler, alıcının veya satıcının pozisyonunu kapatmak için belirli bir son tarihi beklemesine gerek kalmadan, herhangi bir zamanda alınıp satılmasına olanak tanır. Bu, onları spot piyasaya çok benzer kılar, ancak kaldıraç ve kısa pozisyon imkanı sunar.

Bu sözleşmelerin fiyatının, dayanak varlığın (örneğin Bitcoin) spot fiyatına yakın kalmasını sağlamak için kullanılan mekanizma ise "Fonlama Oranı"dır (Funding Rate).

2.2. Fonlama Oranı Mekanizması

Fonlama oranı, Süresiz Sözleşmelerin fiyatını spot fiyatına "çapa"layan kritik bir mekanizmadır. Bu oran, belirli aralıklarla (genellikle 8 saatte bir) Long (uzun) pozisyon sahiplerinden Short (kısa) pozisyon sahiplerine veya tam tersi yönde periyodik ödemeler yapılmasını içerir.

• Eğer piyasa aşırı derecede yükseliş eğilimindeyse (Long pozisyonlar baskınsa), fonlama oranı pozitif olur. Bu durumda, Long pozisyon sahipleri Short pozisyon sahiplerine ödeme yapar. Bu, Long pozisyonları maliyetli hale getirerek piyasayı dengelemeye çalışır.
• Eğer piyasa aşırı derecede düşüş eğilimindeyse (Short pozisyonlar baskınsa), fonlama oranı negatif olur. Bu durumda, Short pozisyon sahipleri Long pozisyon sahiplerine ödeme yapar.

Fonlama oranı, bir faiz ödemesi veya temettü gibi düşünülmemelidir; bu, yalnızca pozisyonları spot fiyata yakın tutmak için tasarlanmış bir takas mekanizmasıdır.

2.3. Süresiz Sözleşmelerin Avantajları

• Esneklik: Vade sonu olmaması, yatırımcıların uzun vadeli stratejilerini kesintiye uğratmadan pozisyonlarını istedikleri kadar açık tutmalarını sağlar.
• Yüksek Likidite: En çok işlem gören kripto türev ürünleri oldukları için genellikle derin likiditeye sahiptirler.
• Hedge Kolaylığı: Spot varlıkları olan yatırımcılar, kısa vadeli düşüşlere karşı korunmak için kolayca kısa pozisyon açabilirler.

2.4. Süresiz Sözleşmelerin Dezavantajları

• Fonlama Maliyeti: Uzun süre pozisyon tutulursa, sürekli pozisyon yönüne bağlı olarak fonlama ödemeleri birikerek maliyeti artırabilir.
• Daha Yüksek Volatilite: Vade sonu baskısı olmadığından, piyasa duyarlılığına daha hızlı tepki verebilir ve bazen spot fiyattan belirgin şekilde sapabilir (premium veya indirim).

Süresiz sözleşmelerle çalışırken, API entegrasyonu ve marj yönetimi, özellikle yüksek kaldıraç kullanıldığında kritik öneme sahiptir. Otomatik ticaret stratejileri ve risk kontrolü için bu konulara hakim olmak şarttır: Süresiz Vadeli İşlemlerde API ile Ticaret ve Marj Yönetimi Stratejileri.

BÖLÜM 3: SONLU (VADELİ) İŞLEMLER

Sonlu vadeli işlemler (Futures Contracts), geleneksel finans piyasalarından miras kalan ve belirli bir son kullanma tarihine sahip sözleşmelerdir. Kripto piyasalarında da popülerliğini korumaktadırlar, özellikle arbitraj ve takvim stratejileri için tercih edilirler.

3.1. Tanım ve Yapı

Sonlu sözleşmelerin temel ayırt edici özelliği, sözleşmenin sona ereceği **Teslimat Tarihi**dir. Bu tarihte, sözleşme ya nakit olarak uzlaşılır ya da (daha nadiren) dayanak varlığın fiziksel teslimatı gerçekleşir.

Örnekler: BTC/USD Mart 2024 Vadeli Sözleşmesi, BTC/USD Haziran 2024 Vadeli Sözleşmesi.

3.2. Teslimat ve Uzlaşma

Sözleşme vadesi geldiğinde, pozisyonlar otomatik olarak kapanır. Kripto vadeli işlemlerinde, bu genellikle takas edilen varlığın (örneğin BTC) o anki piyasa değeri ile sözleşme fiyatı arasındaki farkın stabilcoin cinsinden hesaplanmasıyla sonuçlanır.

3.3. Fiyatlandırma ve Baz (Basis)

Sonlu sözleşmelerin fiyatlandırılması, Süresiz sözleşmelerden farklıdır çünkü fonlama oranı mekanizması yerine, sözleşmenin vadesine kalan süre ve faiz oranı farkları (carry cost) belirleyici olur.

• Contango: Vadeli fiyatın spot fiyattan yüksek olması durumudur. Genellikle piyasanın normal kabul edildiği, gelecekteki faiz maliyetlerinin fiyatlandığı durumu ifade eder.
• Backwardation: Vadeli fiyatın spot fiyattan düşük olması durumudur. Genellikle piyasada kısa vadeli bir arz sıkıntısı veya aşırı kısa vadeli bir düşüş beklentisi olduğunu gösterir.

Bu fiyat farkı, "Baz" (Basis) olarak adlandırılır ve arbitraj fırsatları yaratabilir.

3.4. Sonlu Sözleşmelerin Avantajları

• Tahmin Edilebilirlik: Vade sonu belli olduğu için, yatırımcılar pozisyonlarını ne zaman kapatacaklarını bilirler. Fonlama oranı riski yoktur.
• Temiz Kapanış: Belirli bir tarihte pozisyonun kapanması, "sonsuza kadar tutma" riskini ortadan kaldırır.
• Arbitraj Olanakları: Contango ve Backwardation durumları, farklı vade tarihleri arasında fiyat farkından yararlanmak isteyen profesyonel tüccarlar için fırsatlar sunar.

3.5. Sonlu Sözleşmelerin Dezavantajları

• Zorunlu Kapanış: Yatırımcılar pozisyonlarını vade sonunda kapatmak zorundadır. Eğer piyasa beklentileri değişirse, pozisyonu yenilemek (roll over) gerekebilir, bu da ek işlem maliyetleri yaratır.
• Daha Az Likidite: Genellikle Süresiz sözleşmelere kıyasla belirli bir vade tarihindeki sözleşmeler daha az likide sahiptir.

BÖLÜM 4: SÜRESİZ VE SONLU VADELİLERİN KARŞILAŞTIRILMASI

Bu iki sözleşme türü arasındaki seçim, yatırımcının stratejisine, zaman ufkuna ve risk toleransına bağlıdır. Aşağıdaki tablo, temel farklılıkları özetlemektedir:

Özellik	Süresiz (Perpetual) Vadeli İşlemler	Sonlu (Vadeli) İşlemler
Vade Sonu Tarihi	Yoktur	Belirli bir teslimat tarihi vardır
Fiyat Ayarlama Mekanizması	Fonlama Oranı (Funding Rate)	Vade sonu ve faiz maliyetleri (Carry Cost)
Pozisyon Tutma Süresi	İstenildiği kadar uzun	Sözleşme vadesi ile sınırlıdır
Likidite (Genel)	Genellikle daha yüksek (ana sözleşme)	Vadeye göre değişir, genellikle daha düşük
İşlem Maliyeti (Uzun Vade)	Fonlama ödemeleri birikebilir	Vade sonuna kadar sabit (roll over maliyeti hariç)
Risk Türü	Fonlama oranı riski ve spot sapma riski	Vade sonu riski ve baz (basis) riski

4.1. Stratejik Seçimler

• Kısa ve Orta Vadeli Spekülasyon: Eğer bir tüccar, birkaç gün veya hafta içinde piyasa yönüne dair güçlü bir öngörüye sahipse ve pozisyonunu bu süreyle sınırlamak istiyorsa, Sonlu Vadeli İşlemler (özellikle yakın vadeli olanlar) uygun olabilir.
• Uzun Vadeli Pozisyon Alma veya Hedge: Bir yatırımcı BTC'yi uzun süre elinde tutmak istiyor ancak kaldıraç kullanmak istiyorsa veya piyasa yönü belirsizken sadece kısa vadeli fiyat hareketlerinden faydalanmak istiyorsa, Süresiz Vadeli İşlemler daha pratik bir araçtır.

4.2. Marj ve Risk Yönetimi Perspektifi

Her iki sözleşme türünde de kaldıraç kullanıldığı için, marj yönetimi ve likidasyon riskini anlamak zorunludur. Süresiz sözleşmelerde, fonlama ödemelerinin marj seviyenizi dolaylı yoldan etkileme potansiyeli vardır. Eğer sürekli olarak fonlama ödemesi yapıyorsanız, bu ödemeler marjinizi aşındırır ve sizi likidasyona daha hızlı yaklaştırabilir.

Risk yönetimi, özellikle marj çağrılarında proaktif olmayı gerektirir. Başarılı tüccarlar, her zaman likidasyon fiyatlarını hesaplar ve pozisyonlarını buna göre ayarlar.

BÖLÜM 5: İLERİ DÜZEY UYGULAMALAR VE KAPSAM

Kripto vadeli işlemleri, sadece basit alım satımın ötesinde karmaşık finansal mühendislik fırsatları sunar.

5.1. Arbitraj Stratejileri

Süresiz ve Sonlu sözleşmeler arasındaki fiyat farkları, piyasa verimsizliklerini yakalamak için kullanılabilir.

• Süresiz-Sonlu Arbitraj (Basis Trading): Eğer bir BTC Süresiz sözleşmesi, 1 aylık BTC Vadeli sözleşmesine göre orantısız derecede yüksek bir primle işlem görüyorsa, tüccar Süresiz pozisyonu satıp (Short), 1 aylık Vadeli pozisyonu alabilir (Long). Fonlama oranının maliyeti bu arbitrajı kârlı kılıyorsa, tüccar vade sonuna kadar pozisyonu tutarak kâr elde etmeyi hedefler.

5.2. Otomasyon ve API Kullanımı

Profesyonel ticaretin vazgeçilmezi, algoritmik ticaret ve API (Uygulama Programlama Arayüzü) kullanımıdır. Özellikle Süresiz sözleşmelerde, fonlama oranlarını izlemek, likidasyon seviyelerini sürekli kontrol etmek ve otomatik marj ayarlamaları yapmak için API'ler şarttır. Bu, manuel müdahaleye gerek kalmadan stratejilerin uygulanmasına olanak tanır. Süresiz Vadeli İşlemlerde API ile Ticaret ve Marj Yönetimi Stratejileri bu alanda derinlemesine bilgi sunmaktadır.

5.3. Risk Yönetiminin Önemi

Kaldıraç, çift taraflı bir kılıçtır. Kripto piyasalarının yüksek volatilite seviyeleri göz önüne alındığında, marj çağrısı yönetimi sadece bir prosedür değil, bir hayatta kalma stratejisidir. Tüccarların, piyasa koşulları kötüleştiğinde pozisyonlarını nasıl yöneteceklerine dair net planları olmalıdır. Bu, ek teminat eklemek, pozisyonun bir kısmını kapatmak veya stop-loss emirlerini ayarlamak anlamına gelebilir. Kapsamlı bilgi için bkz: Kripto Vadeli İşlemlerde Marj Çağrısı ve Likidasyon Fiyatı Stratejileri ve Marj Çağrısı Yönetimi ile Kripto Vadeli İşlemlerde Risk Minimizasyonu.

SONUÇ

Kripto vadeli işlem sözleşmeleri, türev piyasalarına erişimi demokratikleştirmiş olsa da, karmaşık mekanizmalar içerir. Süresiz vadeli işlemler, vade sonu olmaması nedeniyle esneklik sunarken, fonlama oranıyla fiyatını yönetir. Sonlu vadeli işlemler ise belirli bir teslimat tarihi ile daha öngörülebilir bir kapanış sunar.

Yeni başlayan bir tüccar olarak, hangi tür sözleşmeyi seçeceğiniz tamamen stratejinize bağlıdır. Kısa vadeli pozisyonlar için Süresiz sözleşmeler popüler olsa da, fonlama maliyetlerini ve likidasyon risklerini daima göz önünde bulundurmalısınız. Uzun vadeli beklentiler veya arbitraj fırsatları için ise Sonlu sözleşmeler daha uygun olabilir. Her iki durumda da, kaldıraçla işlem yapmanın doğası gereği, sıkı marj yönetimi ve risk kontrolü, uzun vadeli başarı için temel taşlardır.

Önerilen Vadeli İşlem Borsaları

Borsa	Vadeli işlemler avantajları ve hoş geldin bonusları	Kayıt / Teklif
Binance Futures	125×’e kadar kaldıraç, USDⓈ-M kontratları; yeni kullanıcılar 100 USD’ye kadar hoş geldin kuponu alabilir, ayrıca spot işlemlerde ömür boyu %20 indirim ve ilk 30 gün vadeli işlemlerde %10 indirim	Hemen kaydol
Bybit Futures	Ters & lineer perpetual sözleşmeler; 5 100 USD’ye kadar hoş geldin paketi, anında kuponlar ve görevleri tamamlayarak 30 000 USD’ye kadar kademeli bonuslar	İşlem yapmaya başla
BingX Futures	Kopya işlem ve sosyal özellikler; yeni kullanıcılar 7 700 USD’ye kadar ödül ve işlem ücretlerinde %50 indirim kazanabilir	BingX’e katıl
WEEX Futures	30 000 USDT’ye kadar hoş geldin paketi; 50–500 USD arası depozit bonusları; vadeli işlem bonusları işlem ücretlerinde ve alım satımda kullanılabilir	WEEX’e kaydol
MEXC Futures	Vadeli işlem bonusları marj veya ücret ödemesi olarak kullanılabilir; kampanyalar depozit bonuslarını içerir (örnek: 100 USDT yatır → 10 USD bonus kazan)	MEXC’e katıl

Topluluğumuza Katılın

Sinyaller ve analizler için @startfuturestrading kanalımıza abone olun.